Auteur: Gert van der Laan.
Op vrijdag 8 september 2023 wordt de boezemberging (zie kader) op het voormalig militair vliegveld Bergen officieel geopend. De afgelopen tijd is er door het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en de provincie Noord-Holland hard gewerkt om deze boezemberging van 50 hectare aan te leggen. De provincie wil de berging nu officieel tot een natuurgebied verklaren. Duinbehoud heeft, samen met andere natuur- en cultuurhistorische organisaties, nog wel wat wensen en ideeën voor de provincie om van deze berging een nog veel waardevoller en rijker natuurgebied te maken.
Weidse Polders
Met duinconsulent Emiel Oost fiets ik vanuit Alkmaar richting Egmond. We kijken vanaf de Hoeverweg over de open polders naar de duinen van Egmond en Bergen. Emiel: ‘Dankzij het voormalig vliegveld Bergen is er in dit binnenduinrandgebied geen bebouwing gekomen. De uitbreiding van Alkmaar is noordwaarts gegaan. Een vliegveld met een militair complex heeft immers open ruimte om zich heen nodig. Daardoor zijn hier nog steeds ‘Weidse Polders’, onderdeel van Natuurnetwerk Nederland ’.
Vanaf de Hoeverweg fietsen we de Kolonel Sneepweg op, een brede asfaltweg die de verbinding vormt met het Mobilisatiecomplex van Defensie. Dit complex is ooit opgericht tijdens de Koude Oorlog, maar wordt nu slechts een paar dagen per jaar gebruikt door reservisten. ‘Er staat weliswaar een 30km bord, maar deze brede weg lijkt uit te nodigen tot hard rijden. Afsluiting van deze weg voor sluipverkeer zou de rust in het gebied ten goede komen en natuurherstel meer kans geven’.
Duinconsulent Emiel Oost wijst, staande op de nieuwe bedijking van de boezemberging, naar het nieuwe natuurgebied. Achter hem de nieuwe inlaat vanuit de Bergerringsloot. Op de achtergrond de duinen tussen Egmond en Bergen (foto Gert van der Laan)
Hoe natter, hoe interessanter
We gaan door een hek dat toegang geeft tot de dijk van de Bergerringsloot. Emiel wijst op de verschillende soorten zwaluwen die rondvliegen. Ook duikt er een visdiefje. ‘Dat is een teken van goede waterkwaliteit’. Ook het Hoogheemraadschap heeft oog voor de natuurwaarden van dit gebied, zoals blijkt uit het nieuwe informatiepaneel bij de ingang van het terrein. (Zie kader over de noodzaak voor een waterberging, in waterschapstechnisch jargon aangeduid als een ‘boezemberging’)
Om de natuurdoelstelling ‘Vochtig Hooiland’ voor dit natuurgebied te kunnen waarmaken zou de berging natter moeten worden, met name in het voorjaar. Emiel: ‘Dit is van groot belang voor de voedselvoorziening van broedvogels. Maar vanaf begin april laat het Waterschap het waterpeil zakken, tot het uiteindelijk zo’n 70 cm onder het maaiveld komt te staan. Zou het niet mooi zijn om wat meer dynamiek in het gebied te krijgen, bijvoorbeeld door de berging eens in de paar jaar vol met water te laten lopen? ’
Bij een goede balans tussen verantwoord waterbeheer en biodivers natuurbeheer zou deze vernatting zeker mogelijk moeten zijn zonder dat hierdoor de capaciteit van de berging in gevaar komt.
Een van de oudste droogmakerijen
De Bergermeer is een van de oudste droogmakerijen in Nederland. Deze polder is in 1565 drooggemalen om de sterk groeiende bevolking van Alkmaar van voldoende voedsel te kunnen voorzien. Een omdijkte sloot was nodig om het door molens opgepompte water af te kunnen voeren. Deze Bergerringsloot ligt er nu nog steeds. Ook vandaag de dag is dit ‘boezemwater’ voor de afvoer van regenwater uit omringende polders van cruciaal belang.
Het voormalig vliegveld Bergen is tussen 1937 en 1944 gebruikt als militair vliegveld. Eerst door Nederland en vervolgens door Duitsland. Het is tegen het einde van de oorlog zwaar gebombardeerd en er wordt daarom nog steeds oude munitie gevonden.
Een bijzonder gebied, centraal gelegen in het open landschap, ingeklemd tussen de oude strandwal van Alkmaar en de jonge duinen van het Noord-Hollands duinreservaat. De zee heeft door de eeuwen heen veel invloed gehad op het landschap. Daarom wordt het gebied ook wel een strandvlaktelandschap genoemd. Het weidse karakter, de verschillende bodemtypen en het schone water uit de duinen maken het gebied kansrijk voor natuur. Een mooie leefomgeving voor verschillende beschermde soorten planten en dieren.
Door de klimaatverandering komen extreme regenbuien steeds vaker voor. Om de wateroverlast in achtergelegen polders te beperken is in 2016 een polderwaterberging aangelegd op het zuidelijke deel van het voormalige vliegveld. Onlangs is deze waterberging aangepast naar een boezemberging. De kades van het bergingsgebied zijn verhoogd, er is een nieuwe waterinlaatconstructie aangelegd en een vluchtterp voor het vee. In geval van nood biedt de berging ruimte om het teveel aan water tijdelijk te parkeren. Zo kunnen de poldergemalen blijven draaien om de waterstanden te beheersen. Het resultaat? Een minder kwetsbaar gebied voor wateroverlast. Om de natuurfunctie in het gebied te beschermen, is er langs het pad aan de zuidkant van de berging een sloot met natuurvriendelijke oever aangelegd.
Cultuurhistorische waarde
Al fietsend richting duinen bereiken we de westkant van de nieuwe waterberging. Hier vervolgt de ringvaart zijn loop richting Bergen om vervolgens weer af te buigen naar Alkmaar. Ik vraag Emiel naar de reden waarom deze ringvaart zo mooi door het landschap kronkelt; polders zijn worden toch meestal begrensd met rechte vaarten en dijken? ‘Eén van onze partners in het Groen Platform heeft dit uitgezocht: bij het handmatig graven van ringvaarten en ringdijken werden vroeger de contouren van de waterpartijen aangehouden; dat was in die tijd het meest efficiënt. Door de mechanisatie konden onze Zuiderzeepolders op de tekentafel ontworpen worden met rechte begrenzingen’.
Emiel wijst naar een wat vervallen gebouwtje dat al jaren in gebruik is als paardenstal: ‘In de Tweede Wereldoorlog was dit een als boerenschuur vermomde hangar voor een Messerschmitt, een Duits jachtvliegtuig. Eigenlijk is dit een uniek oorlogsmonument dat beschermd zou moeten worden’.
Een Weidse Polder: droom of werkelijkheid ?
Een vijftiental natuur- en cultuurhistorische organisaties, verenigd in het Groen Platform Bergen, heeft de afgelopen jaren haar inbreng gehad in diverse inspraakprocedures over de toekomst van vliegveld Bergen. Gelukkig heeft dit tot enige concrete resultaten geleid, zoals de afsluiting van het binnenste deel van boezemberging voor publiek en een (beperkte) verhoging van het waterpeil in de winter. Ook hebben vrijwilligers van de Vogelwerkgroep Alkmaar, in overleg met de provincie, dit voorjaar een inventarisatie van (broed-) vogels uitgevoerd. Doordat de berging sinds begin april is afgesloten voor publiek zijn de resultaten van deze inventarisatie bemoedigend.
Toch zijn er zeker nog zaken die voor verbetering vatbaar zijn, aldus het Groen Platform. Daarom heeft men een aantal aanbevelingen gedaan voor de provincie Noord-Holland en Hoogheemraadschap. Het gaat daarbij specifiek om behoud van het open karakter, aandacht voor cultuurhistorische waarden, borging van de natuurdoelstelling en vernatting van het gebied. Daarnaast zou ook gekeken moeten worden hoe het hele gebied van vliegveld Bergen op een verantwoorde manier beter toegankelijk gemaakt kan worden voor fietsers en wandelaars.
