Noord-Holland – wandelroute – 2,5 of 5,8 km
Rustig met de rolstoel een rondje om een van de grootste duinmeren van Europa? Dat kan in het Zwanenwater! Ook minder valide duinliefhebbers zijn hier welkom. Met boswachter Mariska van der Leij en duinconsulent Nicolien van der Fluit maak ik een wandeling door dit natuurmonument.
Unieke beschermwaardige natuur
Natuurmonumenten streeft niet naar grote aantallen bezoekers in het Zwanenwater. Slechts een klein deel van het terrein is toegankelijk en dan alleen op de deels verharde (asfalt) en deels half verharde schelpenpaden. Met een hond ben je niet welkom (behalve hulp- en geleidehonden). Hardlopen en fietsen is hier helemaal verboden. ‘De paden in het Zwanenwater zijn smal en als hardlopers wandelaars tegenkomen op hun pad, zullen ze toch vaak even van het pad af gaan om die wandelaars te passeren. Maar daarbij vertrappen ze dan soms kwetsbare bijzondere planten en dieren.’ zegt Mariska. Alleen de Noordkant van het terrein is voor publiek toegankelijk via een pad met een extra lus rond het ‘Eerste Water’ en een pad naar een vogelobservatiepunt naar het ‘Tweede Water’. De benaming voor de grootste twee duinmeren van Europa komt van de jachtopziener die bij de entree woonde. Het Zwanenwater is een uniek gebied met een hoge soortenrijkdom: er broeden ruim 80 vogelsoorten, meer dan 300 paddenstoelensoorten en een derde van de Nederlandse vlindersoorten komt hier voor. Vanaf eind mei bloeien er 12 soorten orchideeën en in augustus bloeit de heide.
Mooi Defensie Oefenterrein?
Dat het Zwanenwater op een lijst met mogelijk toekomstig militair oefenterrein bleek te staan sloeg in als een bom, meldde de NOS. Er zou geoefend worden met het aanlanden van amfibische voertuigen en troepen op het strand, waarna de militairen via de duinen het achterland in trekken. Natuurmonumenten en de Gemeente Schagen hadden goede argumenten om deze dreiging tegen te houden. Ze hebben beiden begrip voor de noodzaak van extra oefenterreinen van Defensie, maar dit is niet de juiste plek. Het is een bijzonder en kwetsbaar natuurgebied met het jaar rond bijzondere natuurwaarden en met ’s winters ook doortrekkers en wintervogels. Militaire oefeningen alleen buiten het broedseizoen is voor dit gebied geen optie. Deze argumenten hebben Defensie in november 2024 doen besluiten het Zwanenwater van de lijst met mogelijk nieuwe oefenterreinen af te voeren.
Nat terrein
In de 19 e eeuw kon het Zwanenwater alleen per punter doorkruist worden. In de dertiger jaren van de vorige eeuw zijn via een werkgelegenheidsproject paden aangelegd. Deze half verharde paden om het Eerste Water en een vlonderpad naar de drijvende vogelkijkhut maakt het Zwanenwater toegankelijk. Door de hoge waterstand konden we in Januari het hele rondje rond het Eerste Water niet maken. Wel de korte goed bewegwijzerde gele route.
Gele verschijning
Tijdens de wandeling in januari zagen we bloeiende gele struiken. We kenden het niet: het was toch geen brem? Het bleek een gaspeldoorn te zijn. Op het informatiebord: ‘De knalgele bloemen van de gaspeldoorn zijn een opvallende gele verschijning in het Zwanenwater. De gaspeldoorn bloeit al in de wintermaanden en bloeit volop tot en met mei. De zoetig geurende bloemen zijn heel aantrekkelijk voor insecten. Als een insect op een bloem landt, dan schiet al het stuifmeel er in één keer uit. Het insect zit onder het stuifmeel en zo vindt de bestuiving van planten plaats. De gaspeldoorn lijkt op een brem, met als grote verschil de doorns etc.’. Heel informatief de borden die langs de paden staan en dezelfde teksten digitaal bij de beschrijving van de routes (voor link; zie praktische informatie en achtergrond)
Ervaringsdeskundige over rolstoeltoegankelijkheid
Duinconsulent Nicolien van der Fluit weet uit ervaring hoe lastig het kan zijn om met een rolstoel een natuurgebied te bezoeken. ‘Het komt nogal eens voor dat een rolstoelgebruiker tijdens een ‘wandeling’ een obstakel tegenkomt. Dat kan een te smal bruggetje zijn of een hek dat onhandig open gaat. Een bekende spelbreker voor een rolstoelgebruiker is een grote kuil in het pad waar water in blijft staan’. Omdat het Zwanenwater een rolstoelroute heeft, bezocht Nicolien het gebied samen met Alexander (een vriend die rolstoelafhankelijk is).
Op het informatiebord bij de ingang van het Zwanenwater staat bij de gele route op de kaart een klein symbooltje van een rolstoel, en in de toelichting van de gele route staat dat een rolstoeler die de gele route gaat volgen, een begeleider nodig heeft. Dat is een goed advies voor bezoekers in een handbewogen rolstoel, want er zijn wat hellingen waar een duwtje in de rug echt nodig is. Met een elektrisch aangedreven rolstoel kan veel meer!
Alexander: ‘Ik kom meerdere keren per jaar in het Zwanenwater vanwege het schitterende landschap en voor de vele vogels hier. Ik neem bij voorkeur de grote ronde, zodat ik ook over de grote plas (‘Tweede Water’ red.) kan uitkijken. Met mijn elektrische rolstoel neem ik altijd de lange route, en tot nu toe kon ik die ronde ook afmaken. Op dit moment (februari 2025) staat er een diepe plas op de route en het pad voorbij de vogeluitkijk is drassig. De plassen waren er vorig jaar ook, want het was overal nat. Misschien kunnen de paar knelpunten in de route worden verbeterd, bijvoorbeeld door de kuilen in het pad op te vullen of door een vlonder (zonder drempel) te plaatsen. Als dat gebeurd is, heeft het Zwanenwater een korte en een lange rolstoelroute!’
Praktische en achtergrond informatie:
Adres: Zuidschinkeldijk, 1759 Callantsoog
Een beschrijving van de wandelroute laten we hier achterwege: het is door Natuurmonumenten goed aangegeven met gele resp. bruine paaltjes en buiten de routes is toegang verboden. Downloaden van de routes wordt aanbevolen om vooraf of na afloop de achtergronddocumentatie te lezen.
De wandelroutes:
Korte route: Wandelroute langs Eerste Water, Zwanenwater | Natuurmonumenten
Langere route: Fotowandeling door het Zwanenwater | Natuurmonumenten
Boek: Rolf Roos (red.): Duinen en mensen: Noordkop en Zwanenwater. ISBN: 9789080815841
Tekst: Gert van der Laan
Foto’s: Gert van der Laan, Nicolien van der Fluit en passant
