Tekst: Frans H. Micklinghoff
Buitenplaats Rust en Vreugd in Wassenaar: hier vind je oude duinen met oud, hoog opgaand bos, een uniek heideveldje en een uitgestrekt weidegebied met koeien en schapen, uilen, valken, buizerds en in het voorjaar rijk bloeiende stinsenplanten. De afwisseling van het landschap is dé aanbeveling voor de natuurliefhebber om hier eens een wandeling te maken.
Als zomerhuisje
Tussen de N44 (ook wel Rijksstraatweg genoemd) en de Schouwweg en in het noorden de Rust en Vreugdlaan, ligt in Wassenaar het landgoed Rust en Vreugd. Zowel die Rijksstraatweg, in de 17e eeuw ook wel Zandzee genoemd, alsook de Schouwweg lopen over oude strandwallen. De buitenplaats Rust en Vreugd wordt in oude archiefstukken voor het eerst genoemd in 1772, wanneer enkele eigenaren van buitenplaatsen een verdrag sluiten over het gezamenlijk onderhoud van de Zijlwatering die door dit gebied stroomt en uitmondt in de Oude Rijn. Uit oude kadasterkaarten blijkt dat het toen ging om een oude boerderij. Aan het eind van de 18e eeuw bewoont baronesse Van Wassenaer het huis. Zij was, zeer tegen de zin van haar moeder, getrouwd met iemand van aanzienlijk mindere komaf, een zoon van een koetsier. In 1848 laat Eduard van der Oudermeulen, zijn voorouders waren puisant rijk geworden in de slavenhandel, een nieuw huis op Rust en Vreugd bouwen. De familie woont ’s winters in Den Haag aan het Lange Voorhout en bewoont hun ‘buitenhuis’ slechts in de zomer. Na het overlijden van de laatste Van der Oudermeulen wordt het landgoed verhuurd aan Ph. Van Ommeren, een telg uit een gefortuneerde Rotterdamse redersfamilie. In 1904 kopen Van Ommeren en echtgenote het landgoed en via diverse aankopen wordt hun grondgebied gestaag vergroot.
Goede doelen
De Van Ommerens laten veel anderen van hun bezit genieten. Zo wordt hun landhuis geleidelijk aan een soort vakantiehuis waar vermoeide huisvrouwen weer op krachten kunnen komen. Het echtpaar zelf verhuist naar een villa die in 1923 iets verderop wordt gebouwd door architect S. de Clercq. Deze architect ontwerpt ook het aan de Schouwweg gelegen Wavopark, alsook het iets daarnaast gelegen bejaardentehuis genaamd ‘Johannahuis’. Mevrouw van Ommeren overlijdt in 1935, haar man tien jaar later. Beiden zijn begraven op het landgoed. In het toegangshek tot deze begraafplaats staat toepasselijk als variatie op de naam van hun bezit: Rust in Vreugd.
Hun nalatenschap blijft bewaard in een aantal door de Van Ommerens bij leven opgerichte ‘goede-doelen-stichtingen’. Het oude landhuis doet na de Tweede Wereldoorlog enige tijd dienst als KLM-internaat en wordt daarna een rust- en verpleeghuis. In 1987 wordt het afgebroken. Op die plek wordt een modern appartementencomplex gebouwd dat ongeveer dezelfde contouren heeft als het oude huis. Daarachter verrijst de charmante villa Margaretha, prachtig gelegen aan een uitgestrekt gazon. Hier woonden neef P.J. van Ommeren en zijn echtgenote tot hun overlijden.
Oude structuur
De vrijwel kaarsrechte hoofdlaan, de Van Ommerenlaan, loopt langs de oude strandwal en scheidt Rust en Vreugd in twee delen die wezenlijk van elkaar verschillen: de oostelijk gelegen oude strandwal met beboste duintjes en de westelijk gelegen strandvlakte met weiden. Van de beukenbeplanting langs deze laan is het gedeelte tegenover het appartementencomplex in de jaren vijftig vernieuwd. De oudere bomen langs de Van Ommerenlaan dateren van rond 1800. Toen bestond het landschap hier al uit een structuur met watering, heerweg, boerderijen en duingebiedjes. Een aantal van deze elementen kan men nog herkennen, zoals akkertjes omsloten door eikenhakhoutwallen.
Heideveldje
Wanneer we vanaf de Houtlaan het landgoed binnenwandelen en het bos aan de rechter kant induiken kunnen we daar de aardappelbovist en doolhofzwam aantreffen. Hier staan enkele fraaie douglassparren. Iets verder doorlopend valt hier een heideveldje te bewonderen. Overal in een landschap met berken en dennen kan men op stikstof- en fosfaatarme gronden struikhei aantreffen. Duizenden jaren is op grote schaal bos gekapt om zo op de open gemaakte plek landbouw te bedrijven. Door de zo gepleegde roofbouw raakt de bodem op den duur de voedingsstoffen kwijt en ontstaat er een gunstige omgeving voor de groei en bloei van struikhei. Onderzoek heeft uitgewezen dat de struikhei niet kalk maar carbonaat mijdt. Waar het schelpgruis aan de oppervlakte is verdwenen, in de binnenste duinen en oude strandwallen op uitgeputte en verlaten duinakkertjes, krijgt de struikhei dan ook volop kans. Hier wordt de hei regelmatig gemaaid en ontdaan van de opgroei van berk, vogelkers en pijpestrootje. Verder lopend treffen we in de herfst nog meer paddenstoelen aan, zoals de valse hanenkam, zwavelkopjes, helmmycena’s, franjezwammen en de zwavelzwam. Ook valt hier een fraai tapijt van gewoon sterrenmos met eikvarens te bewonderen. Dit deel van Rust en Vreugd telt, waarschijnlijk door het lawaai van het immer voortrazende verkeer op de Rijksstraatweg, weinig zangvogels. Gelukkig trekken roodborstje en winterkoninkje zich weinig aan van het verkeerslawaai. Het naaldbos herbergt enkele broedende goudhaantjes, de kleinste vogel van Europa. Ook torenvalk, sperwer en buizerd maken hier hun nesten. En als het stil is kan men hier een eekhoorntje door de takken zien rennen.
Stinsenplanten
Staande voor het appartementencomplex en uitkijkend over de vroegere oprijlaan vanaf de Rijksstraatweg, treffen we aan de linkerkant de begraafplaats van het echtpaar Van Ommeren. Langs de Van Ommerenlaan kunnen we in het vroege voorjaar genieten van grote velden met bosanemonen, look-zonder-look en polletjes speenkruid, berenklauw en fluitenkruid, alle inheemse planten en kenmerkend voor het stinsenmilieu. Zoals ook de in februari uitbundig bloeiende winterakonieten, sterhyacinten en bosanemonen. Dé stinsenplant bij uitstek, de geelbloeiende hartbladzonnebloem (Doronicum), bedekt hier in april en mei uitgestrekte oppervlakten.
Wanneer we aan de andere zijde van de Van Ommerenlaan door het oude strandvlaktegebied lopen, zien we dat hier overwegend es, els, linde, zachte berk en hazelnoot staan. Solitaire bomen in het weiland zijn karakteristiek voor Rust en Vreugd. Deze bomen dienen onder meer als schaduwplaats voor het hier grazende vee. Hier vinden we fuut, nijlgans en visdiefje en met een beetje geluk ziet u hier de ijsvogel.
De combinatie van oude bospartijen, vijvers en weiden maakt landgoed Rust en Vreugd tot een van de waardevolste gebieden voor vleermuizen in deze regio. Er zijn hier zes soorten aangetroffen, waaronder de zeldzame overwinterende baardvleermuis.
Kortom, wilt u deze herfst een mooie wandeling maken? Ga dan eens naar Rust en Vreugd. Het zal u verrassen!
Meer info en routebeschrijving: https://rijksmonumenten.nl/monument/530403/rust-en-vreugd-historische-tuin-en-parkaanleg/wassenaar/ of met Arrivabus 90 (Den Haag-Lisse) halte Houtlaan.
Frans H. Micklinghoff is journalist en publicist
Foto’s door Nico van Kappel
Dit artikel verscheen in ons kwartaalblad Duin. Wilt u meer weten over de Nederlandse kust? Word donateur en ontvang Duin voortaan elk kwartaal. Of vraag een gratis proefexemplaar aan.
