Achter het strand van IJmuiden ligt een kleine maar heel bijzondere vochtige duinvallei: het Kennemerstrand. Wat ooit strand was, heeft zich in enkele decennia – met hulp van mensenhanden – ontwikkeld tot een voor ons land maar ook voor de Europese kust uniek natuurgebied.
Wie in voorjaar en zomer het gebied in gaat – laarzen aan – voelt zich al snel overweldigd door de immense bloemenzee. Meer dan vierhonderd soorten planten zijn er geteld waarvan zo’n tien procent op de Rode Lijst van bedreigde plantensoorten staat. Recente inventarisaties laten ook zien dat het gebied rijk is voorzien van onder meer dagvlinders en nachtvlinders, vogels, insecten, mossen, paddenstoelen en zoogdieren.
De ontstaansgeschiedenis van het bijzondere natuurgebied laat zich lezen als een spannend verhaal. Het Kennemerstrand was lang het strand voor de kust van IJmuiden. Toen in de jaren zestig van de vorige eeuw de pieren voor de sluizen van IJmuiden fors werden verlengd ten behoeve van de scheepvaart werd door de noordwaarts gerichte zeestroming het strand ten zuiden van de pier breder en breder. Er ontstond een enorme zandvlakte. Op de strandvlakte ontstonden kleine duintjes met verschillende soorten planten. De bewoners van de strandhuisjes voor de duinenrij moesten op zeker moment een kilometer lopen voor ze aan de branding waren.
Recreatieplas
De gemeente Velsen besloot een deel van het strand in de oksel van de pier in te richten voor toeristen en recreanten. Er kwam een jachthaven met een doorgang in de pier naar zee en vlak achter de pier een boulevard met daaraan appartementen, een hotel, horeca en winkels. In 1993 werd een recreatieplas gegraven – het Kennemermeer – en met het zand daaruit werd richting zee een nieuwe zeereep aangelegd. De strandhuisjes verhuisden naar de westkant van de nieuwe duinenrij.
Het Kennemerstrand, ten oosten en ten zuiden van het Kennemermeer, ontwikkelde zich in rap tempo tot een primaire, natte duinvallei. Het grondwaterpeil steeg er omdat men in dezelfde tijd (2002) stopte met waterwinning in de Kennemerduinen en er zoete, kalkrijke kwel naar de nieuwe vallei stroomde. Tijdens twee stormen brak aan de zuidkant van de vlakte de zeereep door en kwam zout water naar binnen. De nieuw ontstane slufter – rond 1995 – is ook weer vrij snel verzand.
Heel snel veranderde het Kennemerstrand in een gebied met een enorme variatie aan planten en dieren, kenmerkend voor vochtige duinvalleien. Niet veel later dreigden kruipwilgen, duindoorn en andere soorten struiken het gebied te overwoekeren. Van natuurbeheer door de eigenaar van het gebied was destijds geen sprake. De vlakte was ook vrij toegankelijk voor publiek. Motorcrossers en mountainbikers werden vaste gasten en vormden samen met de hondenuitlaat eveneens bedreiging voor de natuurwaarde van de prille duinvallei.
Redding
De redding voor het Kennemerstrand – circa 50 hectare groot – was de opname in het Natura 2000-gebied ‘Kennemerland Zuid’ onder meer omdat ‘het de enige locatie is langs de Hollandse vastelandsduinen waar een jonge strandvlakte met embryonale duinen en een uitgestrekte oppervlakte met kalkrijke duinvalleienaanwezig is’, aldus het rapport ‘Een duin vol verrassingen’. Deze aanwijzing tot Natura 2000-gebied was vooral te danken aan het actie- en lobbywerk van Stichting Duinbehoud. Dit zorgde ervoor dat de door Velsen gewenste ruimtelijke ontwikkelingen in het duingebied zoals de aanleg van een nieuwe toegangsweg en de bouw van een bungalowpark niet door konden gaan.
De gemeente Velsen, de provincie en natuurorganisaties kwamen tot een convenant waarin werd afgesproken dat de recreatieve ontwikkelingen rond de pier weliswaar door konden gaan maar dat het Kennemerstrand natuurgebied zou blijven. Aan de noordkant van het Binnenmeer werd een demarcatielijn getrokken.In 2006 hebben vrijwilligers de werkgroep ‘Vrienden van het Kennemerstrand’ opgericht en in overleg met de betrokken partijen het beheer van het gebied op zich genomen om de unieke natuurwaarden van het gebied, omschreven in een aantal habitattypen, vast te houden en waar nodig te verbeteren. En dat was niets te vroeg. Door de snel oprukkende struiken, vooral duindoorns en struikwilg, werd de kenmerkende rijke vegetatie van de vochtige duinvallei bedreigd. Stichting Duinbehoud heeft de vrijwilligers begeleid en een beheerplan voor het gebied geschreven.
Habitattypen
Het Kennemerstrand kent verschillende habitattypen die onderdeel uitmaken van de instandhoudingsdoelen Natura 2000. Wat wil zeggen dat deze typen ten tijde van de opname in het Natura 2000-gebied qua oppervlakte en kwaliteit tenminste behouden moesten worden. Voor de vochtige duinvalleien en de grijze duinen gold ook uitbreiding en verbetering van kwaliteit. Dat laatste is in de loop der jaren ook gebeurd.
De natte duinvalleien bestaan uit kalkrijk, vochtig en voedselarm zand. Het water is vooral afkomstig van permanente zoete kalkrijke kwel en komt uit de achtergelegen duinen. Belangrijk is dat er jaarlijks wordt gemaaid en dat het maaisel wordt afgevoerd om de bodem voedselarm te houden.
Plantenliefhebbers komen hier ogen tekort. Kan het gebied de ene maand paars-roze zien van het moeraskartelblad en geel van de grote ratelaar, wat later in het jaar kleurt de parnassia grote delen van het landschap wit. En daartussen is er ruimte voor tal van bijzondere planten als geelhartje, bevertjes, slanke gentiaan, knopbies, gele bitterling, wintergroen, guichelheil en allerlei klaversoorten waaronder de aardbeiklaver.
Aan de oostkant van het gebied liggen stukjes grijs duin. Bij elkaar zo’n zes hectare kleine vastgelegde kustduintjes vol kruidenvegetatie met de kenmerkende flora van het zeedorpenlandschap. Hier vind je planten als nachtsilene, wondklaver, duizendguldenkruid en koekoeksbloem. Grijs duin is een habitattype dat in Nederland nog wel voorkomt maar verder in Europa zeldzaam is.
Bijzonder op het Kennemerstrand zijn ook de vele orchideeën. Algemene soorten voor de duinvalleien als de moeraswespenorchis, de rietorchis en de vleeskleurige orchis komen veel voor. Maar ook grote aantallen zeldzame planten als de honingorchis en de steenrode orchis. De kroon spant de groenknolorchis, een voor de kust zeldzame soort, waarvan hier duizenden exemplaren te vinden zijn.
Tekst: Jos Lap, redacteur van Duin – Fotografie: Ronald van Wijk
Dit artikel verscheen in Duin. Wil je meer weten over de ontwikkelingen langs de Nederlandse kust? Word donateur en ontvang Duin voortaan elk kwartaal. Of vraag een proefexemplaar aan.
