Landschapsverdriet en natuurschade, maar vooral ook natuurgeluk wordt beschreven in een fraai vormgegeven boek over de geschiedenis en de natuur van Voorne, gemaakt door bioloog Rolf Roos en Nico van der Wel.
Het vroegere eiland Voorne zit in de tang tussen de Maasvlakte en de Deltawerken. Ook de binnenduinrand is veranderd met woningbouw en recreatieparken. Toch is het Voornse Duin nog steeds het rijkste Nederlandse duingebied qua soorten broedvogels, wilde planten en kevers, zoals blijkt uit een herinventarisatie na 40 jaar.
Nieuw onderzoek en nieuwe inzichten
Bij de boekpresentatie op 7 april in Oostvoorne hield Menno Schilthuizen een feestrede. Als student deed hij rond 1980 onderzoek naar kevers in de duinen, op stranden en landgoederen van Voorne. Hij kwam uit op een soortenlijst van 760 keversoorten. Inmiddels is hij hoogleraar kenmerkevolutie en biodiversiteit aan de Universiteit Leiden, en greep de lockdown aan voor een herinventarisatie van de kevers op Voorne. Zijn oude notitieboekjes met waarnemingen kwamen goed van pas! Hij volgde zoveel mogelijk dezelfde routes met dezelfde verzameltechnieken.
Hij vond opvallende nieuwkomers werden, vooral warmte minnende kevers die zich door de klimaatverandering aan de Noordzeekust hebben gevestigd, zoals de Fraaie Schijnbok. Andere soorten lijken te zijn verdwenen zoals de Truffelkever en de Snuitkever. Een hoofdstuk in het boek met voorlopige resultaten is aan dit onderzoek gewijd, met prachtige foto’s van deze kevers.
Menno prijst ‘Duinen en Mensen Voorne‘ omdat het gelaagd is met historische doorkijkjes, oude en nieuwe kaarten en fotomateriaal waardoor je het landschap leert lezen. Het boek is wars van beleidsjargon en verschaft nieuwe inzichten. Ook voor hen die Voorne goed menen te kennen.
Natuurgeluk en landschapsverdriet
Rolf Roos, bioloog, schrijver en uitgever heeft samen met Nico van der Wel dit boek samengesteld bij Uitgeverij Natuurmedia in samenwerking met de Natuurvereniging Hollandse Delta. Ondersteunend materiaal zoals wandel- en fietsroutes, historische kaarten en publicaties zijn online te vinden op www.duinenenmensen.nl. Veel duinkenners werden betrokken bij het binnenstebuiten keren van het Voornse duin.
Voor meer dan 200 belangstellenden ging Rolf Roos bij de boekpresentatie in op het complexe maakproces van dit boek. Er hebben 25 mensen meegeschreven aan dit boek! Geologen deden nieuwe grondboringen, historici doken kaarten en akten op uit archieven, boswachters en wetenschappers doen hun verhaal en biologen en amateuronderzoekers komen met nieuwe gegevens. Toch is het boek één geheel geworden dankzij goede beeld- en eindredactie. Een ‘Gesamtkunstwerk’, met schetsen van de duinschilder Dirck Nab die de titel- en laatste pagina sieren.
De Rotterdamse olifant
Het landschapsverdriet zou in een boek over Voorne kunnen overheersen, vanwege de Tweede Maasvlakte die als een puist in zee steekt en het Staatsnatuurreservaat De Beer heeft opgeslokt; of door de horizon-, geluids- en luchtvervuiling die hinderlijk aanwezig zijn; en gebrek aan regie om de rijke resterende natuur van het kustlandschap te beschermen.
Het had nog veel erger kunnen zijn, zoals blijkt uit een niet uitgevoerd ‘Plan 2000’ van Gemeentewerken Rotterdam uit 1969 waarin vrijwel geheel Voorne Putten als toekomstig havengebied werd bestemd inclusief een luchthaven. Goeree-Overflakkee zou Grevelingenstad worden. Dit komt allemaal aan de orde in dit boek, niet dramatisch uitgevent maar feitelijk beschreven.
Het rijkste duingebied van Nederland
De rijkdom van de overgebleven natuur komt volop aan bod. Eerst de fauna met de grote bloemenrijkdom en weelderige vegetatie die verklaard worden. Er zijn in de periode 2000-2020 920 soorten wilde planten aangetroffen waarvan 131 soorten van de Rode Lijst een overzicht van soorten die uit Nederland zijn verdwenen of dreigen te verdwijnen.
Wat wilde planten betreft is Voorne nog steeds het rijkste duingebied van Nederland. In dit boek worden vier topsoorten uitgelicht: kleine valeriaan, moerasgamander, groenknolorchis en veenreukgras dat in Polen voor extra aroma aan wodka wordt toegevoegd. Deze soorten worden beschreven met verspreidingskaartjes en foto’s.
Ook de fauna krijgt uitgebreid aandacht. Niet veelvoorkomende soorten als de lepelaar, aalscholver en goudvink, ook de rijke slakkenfauna, vlinders, bijen en kevers komen aan bod. Met de vlinders gaat het niet goed: het aantal individuen en het aantal soorten is sinds 1970 sterk verminderd.
De Voornse en Rotterdamse duinen
Voor goed beheer en herstel van dit rijke duingebied is een samenhangend beleid nodig wat lastig is omdat de natuur versnipperd geraakt is. Er zijn meer dan tien eigenaren en drie Natura 2000- plannen. In het laatste hoofdstuk wordt de suggestie gedaan om de stad en de haven Rotterdam door de Gemeente Voorne aan zee (‘erfvijand en beste vriend’) uit te laten nodigen om zijn rol te pakken. Met het aflossen van deze ereschuld zou het noodzakelijke onderzoek, herstel en compensatieprogramma mogelijk worden. Ook zou de verbrokkelde informatie van de verschillende terreinbeheerders worden samengebracht en zijn goed advies en beheer mogelijk voor de constant veranderende kustnatuur.
Terreinverkenning
Leuk om bij de boekpresentatie te zijn en het boek te lezen, maar ik had nog nooit in Voorne rondgelopen. Een goede gelegenheid dus voor een kennismaking! We begonnen de tocht langs de Maasvlakteweg en dronken koffie op het Balkon van Europa, een plek die uitzicht biedt op de schepen op de Nieuwe Waterweg. Onder de indruk van de grootte en de bedrijvigheid op de Maasvlakte reden we zuidwaarts: er is een Maasvlaktestrand aangelegd dat de recreatiedruk op Voorne vermindert.
We stopten bij De Slufter; dat bleek geen gebied met open verbinding met de Noordzee te zijn, maar een groot depot voor verontreinigd opgebaggerd havenslip; een doorzichtige vorm van greenwashing! De Brielse gatdam, die de Maasvlakte aan de westkant verbindt met Voorne, is omgevormd tot een nieuw duingebied en geeft zicht op de Slikken van Voorne. Dit is een nieuw dynamisch kustlandschap waar door de getijdewerking nieuwe geulen en zandplaten gevormd zijn: een wadachtig mooi foerageergebied voor steltlopers en een rustgebied voor zeehonden.
Meer landinwaarts, richting Brielle, bezochten we de Stenen Baak, in de zestiende eeuw een vuurtoren om het Brielse Gat veilig in te varen. Dit baken oogt nu nietig ten opzichte van de grote windmolens en loodsen van het aan de overkant van het smalle Brielse Meer gelegen Europoort.
Langs de binnenduinrand van de bijna twintig kilometer lange kustboog rijden we langs oude landgoederen en over oude dijkjes om het Quackjeswater rond te lopen: een drassig gebied sinds 1927 in bezit van Natuurmonumenten. We zagen geen kwakken, maar wel een grote groep lepelaars die samen met aalscholvers in de bomen van een eiland broeden.
In het boek zijn de verschillende kustlandschappen uitgebreid beschreven met allerlei historische terugblikken, oude en nieuwe kaarten en foto’s. Door onze korte terreinverkenning zijn we ervan overtuigd geraakt dat dit boek over Voorne zeer de moeite waard is om gelezen, en het gebied ook om beleefd te worden. Je besteld het boek in onze duinwinkel, de webshop van Stichting Duinbehoud.
