Verscholen in de binnenduinrand van Zuid-Kennemerland ligt de heemtuin Thijsse’s Hof als een klein lustoord van twee hectare groot. Ik ga niet beweren dat zij de meest bekende heemtuin van Nederland is, maar de oudste is ze wel en nog steeds springlevend.
Op 26 september 1925 opende Jac. P. Thijsse zelf zijn tuin in Bloemendaal. Deze gemeente had zijn bekende inwoner voor zijn zestigste verjaardag het lege aardappelveldje met eikenhakhout achter het pannenkoekenhuisje aan de Mollaan geschonken. Thijsse startte daar, geheel naar eigen inzicht, met een instructief plantsoen, zoals hij dat noemde: een tuin met planten en dieren uit de omgeving. Zelf pleitte hij voor de naam Hof van Eeden (vernoemd naar zijn inspirator plantkundige Frederik van Eeden, vader van de schrijver Frederik van Eeden), maar dat ging mooi niet door. Men hield vast aan de naam Thijsse’s Hof. Thijsse, leraar biologie, was een aimabele persoon die grote bekendheid kreeg door zijn betrokkenheid bij de natuur. Hij geldt terecht als een van de eerste natuurbeschermers in ons land. Als groot liefhebber van planten en vogels trok hij er, volgens zijn motto ‘onbekommerd’, op uit en beschreef wat hij waarnam. Hij kreeg bekendheid door zijn actie tot behoud van het Naardermeer, het mede oprichten van de vereniging Natuurmonumenten, de Verkade-albums en het blad De Levende Natuur.
Thijsse eerste voorzitter
Samen met Springer (de landschapsarchitect van de Engelse landschapsstijl) en Sipkes (de hovenier) creëerde hij een tuin met planten uit het gehele duingebied, compleet met naambordjes met Nederlandse namen. Via zijn grote netwerk kreeg hij deze plantjes en zaden bij elkaar. Er kwam een vijver en het vrijgekomen zand gebruikte men voor het accidenteren van het terrein. Nieuw voor die tijd was, dat het in deze tuin ging om de levensgemeenschap: de interactie tussen plant en dier. Dit alles met als doel de natuurbeleving van mensen te vergroten. Direct met de opening werd er een stichting in het leven geroepen. Met Thijsse als eerste voorzitter! Hij liep er dagelijks rond, gaf rondleidingen en kreeg hulp van een tuinman en van vele vrienden. Nog steeds is het een bijzondere beleving rond te lopen in deze heemtuin. Ik bezoek de hof regelmatig en ben telkens verrast door de idyllische sfeer en het intieme karakter van deze plek. Slechts twee hectaren, toch voelt de tuin groot. Zeker ook door het ontwerp van Springer, dat nog geheel intact is. Natuurlijk loop ik altijd even langs het beeld van Thijsse van Jolanda Prinsen. De karakteristieke houding waarin hij daar staat maakt hem nog heel aanwezig in de tuin.
Honderd jaar verder
Inmiddels is het 2025 en zijn we honderd jaar verder. Hoe gaat het nu en wat zijn de plannen voor de komende jaren? Ik spreek hierover met Johan Görtemöller (beheerder) en met Arjen Overbeek (voorzitter). Beiden benadrukken dat er in principe nog steeds ‘volgens Thijsse’ gewerkt wordt met de nadruk op educatie. Zo komen er vier keer per jaar (ieder seizoen) 27 groepen (groep zes) van de basisschool op bezoek. Iedere keer moet deze monsteroperatie binnen twee weken gebeuren. Met nog een aantal andere activiteiten (lezingen, bezoek kleuterklassen, rondleidingen, verhuur ruimte…) kun je spreken van een vol programma.
‘Gelukkig hebben we een grote groep vrijwilligers. Iedereen meegeteld schat ik tegen de tachtig op dit moment. De helft daarvan wordt educatief ingezet. Een aantal werken in de tuin, in het bezoekerscentrum of zijn weekendbeheerder.’
Tuin is veranderd
Hoewel er nog steeds vanuit het gedachtegoed van Thijsse wordt gewerkt (zijn beheerplan staat in de kast), is de tuin behoorlijk veranderd. En dat is logisch: kleine bomen werden groot en sommige duinvegetaties verdwenen omdat die groeien in het kalkarme duin en de grond van het hof simpelweg kalkrijk is. ‘Toch komen we nog steeds op ongeveer achthonderd soorten uit, dat is min of meer hetzelfde gebleven’, vertelt Johan. ’En driehonderd soorten paddenstoelen. We weten nu ook meer, want alles wordt steeds beter gedocumenteerd.’
Intensiever beheer is nodig
Nu is zijn zorg: ‘Hoe houden we de tuin open’. Dat betekent, dat er regelmatig bomen gekapt moeten worden. ‘Terwijl het een heemtuin blijft, moeten we wel meer ingrijpen. Vanwege de stikstofdepositie, de warme winters en het gebrek aan konijnen, moeten we bijvoorbeeld wel twee, drie keer maaien per jaar. ’Arjen vertelt mij over de impact van de Tweede Wereldoorlog. Er was natuurlijk illegale kap, maar er werd ook gesurveilleerd. Na de oorlog was men te druk met de wederopbouw om veel aandacht voor het Thijsse’s Hof te hebben. Met sterke verbossing als gevolg. In de jaren zestig en zeventig veranderde dat. Het begon met een ander soort bestuur: minder notabelen, meer wetenschappers (ecologen). Er kwam een nieuw beheerplan: bomen werden gekapt, de vijver vergroot, er kwam een bruggetje over het natte deel. Daarnaast kwam de natuurbeleving en educatie in een stroomversnelling en kwamen de scholen op bezoek.
Hoe nu verder?
Arjen: ‘We gaan in principe op dezelfde voet door. We zijn sinds tien jaar ook Rijksmonument. Met behulp van ecologen beheren we de tuin en vanuit het bestuur gaan we bezig met het vergroten van ons netwerk. Dat betekent dat we aansluiting gaan zoeken bij andere organisaties en clubs. In 2019 hebben we het initiatief genomen de vereniging ‘Samenwerkende Natuurrijke Tuinen en Parken’ (SNTP) op te richten. Johan is voorzitter van deze club, en vervolgt: ‘Thijsse’s Hof is heel bijzonder. Dat merk ik ook daar. We hebben de plek mee en de naam. De tuin is het hele jaar open en ik werk hier vier dagen in de week, jaarrond.’
Ik vraag zowel Arjen als Johan zich voor te stellen dat Thijsse op dit moment de tuin binnenstapt. Hoe zou hij reageren? ‘Hij zou het scholenpad – het educatieve programma – heel goed vinden, maar hij zou kritischer zijn over ons netwerk. Dat kan beter, zou hij zeggen’, reageert Arjen. ‘Hij zou zien dat de bomen wel heel groot geworden zijn’, zegt Johan, ‘maar hij zou verheugd zijn dat de tuin nog steeds gratis is.’ Beiden zijn het erover eens, dat Thijsse meteen zou opmerken, dat er planten en vogels verdwenen zijn en dat er nieuwe bij zijn gekomen. ‘Het komende jaar staat helemaal in het teken van dit eeuwfeest. In maart verschijnt ons glossy met ruim honderd pagina’s mooie verhalen, er komen lezingen en gedichtenwandelingen, de kinderen krijgen een aandenken en er komt een feest op 26 september’, somt Arjen op. ‘Houd vooral de website in de gaten!’
Mijn man en ik zijn al lange tijd met veel plezier donateur (en met ons velen) en ik hoop van harte dat deze prachttuin over honderd jaar weer een eeuwfeest kan vieren. Intussen is de hof meer dan een bezoek waard.
Praktische informatie
Adres Thijsse’s Hof: Mollaan 4 te Bloemendaal
Toegang: gratis
Openingstijden:
April t/m oktober dinsdag t/m vrijdag: 9.00 – 17.00 uur zaterdag en zondag: 10.00 – 16.00 uur November t/m maart dinsdag t/m vrijdag: 9.00 – 16.00 uur zaterdag: 10.00 – 16.00 uur
zondag gesloten
Thijsse’s Hof is toegankelijk voor mindervaliden, mensen met een rollator of kinderwagen. Thijsse’s Hof is niet toegankelijk voor honden.
Er is geen parkeerterrein, in de buurt kan er geparkeerd worden.
Voor meer informatie: www.thijsseshof.nl
Tekst: Annelies Boutlier – redacteur van Duin
Dit artikel verscheen in Duin. Wil je meer weten over de ontwikkelingen langs de Nederlandse kust? Word donateur en ontvang Duin voortaan elk kwartaal. Of vraag een proefexemplaar aan.
